Wat betekent de plaatsnaam Doorn?
In 2014 berichtte de Amersfoortse Courant dat het middeleeuwse kerkhof onder het Kerkplein van Doorn een gemeentelijk archeologisch monument wordt. In 2009 zijn ter plaatse, bij de middeleeuwse Maartenskerk, 131 skeletten opgegraven. Het oudste skelet dateerde grofweg uit ± 900 (880-987 na Chr.).¹ Uit dezelfde tijd, opnieuw grofweg, dateert ook de eerste schriftelijke vermelding van Doorn: in de bekende goederenlijst van de (Utrechtse) Sint-Maartenskerk is sprake van de villa Thorhem, die met kerk en al aan het bisdom Utrecht toebehoorde.
Van Berkel & Samplonius gaan er in hun standaardwerk Nederlandse plaatsnamen verklaard vanuit dat hem ‘hoeve, woonplaats’ een latere toevoeging is. De oorspronkelijke naam zou de 3e naamval meervoud (met plaatsaanduidende functie) van Oudnederlands thorn ‘doorn; doornstruik’ zijn, met als betekenis ‘de bij de doornstruiken’. Zij voegen eraan toe: “mogelijk ter aanduiding van een met doornstruiken beplante schans”. Of er bij Doorn inderdaad een prehistorisch of vroegmiddeleeuws verdedigingswerk gelegen heeft, is mij niet bekend.
Het eerste kerkje van Doorn zal van van hout zijn geweest. Omstreeks 1180 maakte het plaats voor een stenen kerk in romaanse stijl. Daarvan resteren nog het tufstenen schip en het tufstenen stuk muur van het koor, bij de hagioscoop.
Residentie van Thor?
“Doorn op de Utrechtse Heuvelrug werd lang geleden vernoemd naar de dondergod Thor, die hier zou resideren” Zo begint de recensie van de Doornse brasserie Buut in het Volkskrant Magazine. Waarschijnlijk heeft de recensent deze verklaring ontleend aan het Wikipedia-artikel over Doorn, want daarin wordt de nederzettingsnaam Thorhem “woonplaats van dondergod Thor” genoemd. Wikipedia heeft deze informatie weer ontleend aan Nederlandse plaatsnamen,² een boek dat, waarschuwt het voorwoord, niet bedoeld is als wetenschappelijk naslagwerk.
Wikipedia gaat nog verder: “Vikingen [in de 9e eeuw] gelegerd bij Dorestad, noemden de plaats zo omdat de dondergod er vereerd zou worden.” Om verschillende redenen is dit is een erg onrealistisch scenario. Veelzeggend is dat Van Berkel & Samplonius deze verklaring onvermeld laten.
Niet Thor heeft in Doorn geresideerd , maar de domproost van Utrecht. De domproost was de tweede man van het bisdom. Zijn residentie was een kasteeltje, dat stond ter plaatse van het huidige Huis Doorn, dat hemelsbreed zo’500 meter van de Maartenskerk staat.
“Het is een rustig, wat kneuterig dorp in de bossen met een beschaafd centrum”, schrijft de Volkskrant over het 21e-eeuwse Doorn.
Goed om te horen, zou de proost hebben gezegd.Dirk Glandorf
1 Amersfoortse Courant, 07-10-2014.
2 Nederlandse plaatsnamen schrijft: “woonplaats van Thor, de God van de donder”.Referenties
T. Groenedijk [samensteller], Nederlandse plaatsnamen, 2000, lemma Doorn (U), p. 174.
G. van Berkel & K. Samplonius, Nederlandse plaatsnamen verklaard, 2018, lemma Doorn.
Hiske Versprille, ‘De groene kerk’ [culinaire recensie], Volkskrant Magazine, 21-06-2025.
Wikipedia, lemma’s Doorn (Utrecht), Sint-Maartenskerk (Doorn), Huis Doorn en domproosdij van Utrecht, Lijst van domproosten in Utrecht en Lijst van rijksmonumenten in Doorn (d.d. 26-06-2025).
» De plaatsnaam Doornspijk.
» De plaatsnaam De Bilt.
» De plaatsnaam Zeist.
» index» Etymologiebank: lemma Doorn.
» Wikipedia: lemma Doorn (Utrecht).
» Wikipedia: lemma Sint-Maartenskerk (Doorn).
Geplaatst op 7 oktober 2014, gewijzigd op 27 juni 2025.
© de 5e Verdieping 2014-2025