De Kalverpolder, decor van de Zaanse Schans
Veel Nederlanders (én Duitsers, Engelsen, Japanners, Chinezen, enzovoort) zullen zonder het zelf te weten ooit voet in de Kalverpolder hebben gezet. Want in dit Natura 2000-gebiedje ligt het ‘houtbouwreservaat’ de Zaanse Schans. Nu, in coronatijd, is het er onwerkelijk rustig. Haast evenveel bezoekers trok de afgelopen maand een andere attractie in de Kalverpolder: het ‘gruttolandje’, een plasdras perceel in de noordwesthoek, grenzend aan de Zaan, waar rond maart grote aantallen – tot vele honderden – uit hun winterkwartieren teruggekeerde grutto’s pleisteren, die zich hier verzamelen voordat ze zich over hun broedgebieden verspreiden.
Het toponiem Kalverpolder zet je gemakkelijk op het verkeerde been. De naam heeft namelijk niets met kalveren te maken: het gebied is genoemd naar ’t Kalf, oorspronkelijk een buurtschap in de banne van Oostzanen, tegenwoordig een woonwijk van Zaandam.
Boekenoogen geeft als vroegste vermelding van de buurtschap het jaar 1440.¹ In dat jaar vroeg de pastoor van Oostzaan aan de bisschop van Utrecht toestemming om voor zijn parochianen van ’t Kalf en ’t Weiver of Wormer-damme, die ver van de kerk woonden, een kapel te bouwen.²
Boekenoogen:Wellicht hangt de benaming samen met het onder KALF III genoemde kalf, afgezakte grond, en is de naam ontleend aan een afkalving, afbrokkeling van land door het water, wat met de plaatselijke gesteldheid zeer goed zou strooken.
Een plausibele verklaring. Door de overheersende (zuid)westenwind was de oostelijke Zaanoever ter plaatse geërodeerd.
Kalf is dan een zelfstandig naamwoord (i.c. eigennaam), afgeleid van het werkwoord (af)kalven.
Van Berkel & Samplonius:Wel verklaard naar het uithangbord van een hier gevestigde herberg (vergelijk ‘t Kalfje aan de Amstel),[³] maar eerder te verbinden met nnl. afkalven en kalf ‘afgezakte grond’, naar het afkalven van land door het water.
Zeker, de herberg zal naar de buurtschap zijn genoemd, niet omgekeerd.
1 Onder verwijzing naar Saanlants Arcadia (1658) van de geschiedschrijver Hendrick Soeteboom.
2 De Bont & Kleij, p. 57.
3 Karsten, p. 88: “het Kalf, aldus genoemd naar een uithangbord en niet naar het „afkalven” van de grond, zoals de heer D. Vis meent”. (Het is echter Karstens verklaring die tegenwoordig verworpen wordt.)Referenties
Hendrick Soeteboom, Saanlants Arcadia, 1658, p. 330.
G.J. Boekenoogen, De Zaansche volkstaal, 1897, lemma’s kalfIII en KalfIV.
G. Karsten, Noordhollandse plaatsnamen, 1951, lemma Zaandam.
Chris de Bont & Piet Kleij, ‘Tussen Crommenye en Twiske’, in Geschiedenis van de Zaanstreek 1, 2012.
G. van Berkel & K. Samplonius, Nederlandse plaatsnamen verklaard, 2018, lemma Kalf.
» De Zaanse naam voor ‘grutto’.
» Oliemolen De Grutto?
» De plaatsnaam Knollendam.
» De plaatsnaam Krommenie.
» De veldnaam Lepelkooien.
» index
Geplaatst op 6 april 2021, het laatst gewijzigd op 25 april 2021.
© de 5e Verdieping 2021