tussen Gouw & Watering II

Mallegat, Sigaar, Texel, Het Hofje en de Polder van Wijb Verwer

oude veldnamen in het Westzijderveld / 8

Mallegat
Het perceel Mallegat ligt zowel aan de Gouw als aan de Mallegatsloot, de sloot die leidde naar het Mallegat, de opening, het ‘gat’, in de (Lagen)dijk van de Zaan waar sinds 1634 de Mallegatsluis ligt.¹ De veldnaam Mallegat is uiteraard ontleend aan de waternaam Mallegatsloot.

De waternaam Mallegat is ook bekend uit Zuid-Holland, o.a. uit Katwijk aan Zee en Rotterdam. Ik denk dat mallegat een speelse vervorming is van maalgat, waarin malen de betekenis ‘draaien, wielen, wervelen’ heeft, als in maalstroom ‘draaikolk, wieling’. Vgl. mallemolen ‘draaimolen’. ♪In de mallemolen van het leven / draai je allemaal je eigen rondje mee.♪

Sigaar
Het benoemingsmotief is helder: de Sigaar is genoemd naar zijn sigaarvorm. Deze veldnaam kan hooguit twee eeuwen oud zijn, aangezien het woord sigaar pas in 1808 voor het eerst is geattesteerd.

Texel
Bijna aan het kruispunt van de Gouw en de Weelsloot, tegenover het molentje De Jonge Dirk, ligt een lang perceel dat op de veldnamenkaart Tessel heet. Hier zal de naam van het Waddeneiland Texel zijn bedoeld. Het bewuste vaarperceel wordt ermee voorgesteld als een eilandje. Een ander vaarperceel in dit gebied heette Lombok, naar een van de vele eilanden in het voormalige Nederlands-Indië.

Het Hofje
Op de veldnamenkaart is op de westkant van Tessel ‘Het Hofje’ gesitueerd. Het perceeltje erboven, grenzend aan de Weelsloot, is (schijnbaar) naamloos; ¿is dát soms Het Hofje?

Hof kan verschillende betekenissen hebben. Ik denk dat het hier de betekenis ‘tuin’ heeft, in het bijzonder ‘{regionaal, archaïsch} omheind stuk grond beplant met bloemen, kruiden of bomen’ (Van Dale), geen moestuin dus.² Het Hofje zou dan een recreatielandje kunnen zijn geweest, waar een gegoede familie zich op een mooie dag verpoosde, ‘diverteerde’.

Polder van Wijb Verwer
Een van de straten in de wijk Westerkoog heet de Verwerakker. Deze naam zal zijn ontleend aan de veldnaam Polder van Wijb Verver. Het is een groot perceel dat grenst aan de Gouw. Waarom het ‘polder’ heet, is duidelijk: het is een onderbemaling, een poldertje binnen de Polder Westzaan, waar een weidemolentje, een petmolen, het binnenwater op peil houdt.

Maar wie was Wijb Verwer?
Hoogstwaarschijnlijk was het een Wijbrand Verwer uit Westzaan. Ik ben op internet tot nu toe vier Westzaanse Wijbrand Verwers tegengekomen.³ De eerste is Wijbrand Claas Verwer (geboren ± 1740).³ Zijn kleinzoon Wijbrand Verwer (1810-1881) was “landman” (boer) en slachter. Diens zoon Klaas (1837-1893), de achterkleinzoon van  Wijbrand I, was eveneens slachter. Klaas had een jongere broer, genaamd Wijbrand (1846-1911), en noemde zijn zoon ook weer Wijbrand (± 1863-1928). Laatstgenoemde, de achterachterkleinzoon van Wijbrand I, verhuisde al vroeg naar Utrecht en zal niet de Wijb van de Polder van Wijb Verver zijn geweest.
¿Zouden de Verwers zich ook hebben beziggehouden met vetweiderij en weidden zij in hun ‘poldertje’ jongvee, dat ze vervolgens zelf slachtten?

De veldnaam Polder van Wijb Verver maakt geen bijster oude indruk. Waarschijnlijk stamt hij uit de 19e eeuw en heeft hij een oudere naam ‘overschreven’. ¿Die oudere naam is wellicht te achterhalen aan de hand van het maatboek van Dirk IJff Cornelisz..

Dirk Glandorf

1 De Mallegatsluis verving een iets zuidelijker gelegen sluis. De Mallegatsloot vormde de grens tussen de voormalige gemeenten Zaandam en Koog aan de Zaan.
2 Boekenoogen geeft bij het lemma hof o.a. deze attestatie: Van Gerrit Thuynier, van Aechtje Paulus, t’hoff (1665, Krommenie). “Naamoorsprong onbekend”, schrijft hij. Aafje Gijssen vermeldt in haar dagverhaal verschillende bezoekjes aan een hof. Zij gebruikt echter het woord ‘tuin’ (tuyn).
3 Er zullen vast vroegere Wijbrand Verwers zijn geweest.
Op Molendatabase.nl is het ‘Watermolentje van Jan Verwer’ opgenomen, een weidemolentje dat is genoemd naar boer Jan Wijbrandsz. Verwer (1771-1844), de zoon van Wijbrand Claas Verwer. Het molentje stond ten westen van Westzaan, in De Reef.

Referenties
Het dagverhaal van Aafje Gijsen, 1773-1775, toegelicht en van aantekeningen voorzien door J.W. van Sante, 1986, d.d. 28-04, 25-06 en 01-07-1774 en 10-06-1775.
G.J. Boekenoogen, De Zaansche volkstaal, 1897, lemma’s hof en Mallegat.
Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT), lemma’s hof, kolk en maalstroom (gepubliceerd in 1905, 1939 resp. 1904).
Etymologisch woordenboek van het Nederlands (EWN) 4: S-Z, 2009, lemma sigaar.
Gemeentewerken Koog aan de Zaan, ‘Benaming gronden in het Westzijderveld te Koog a/d Zaan’ [veldnamenkaart in de Beeldbank v.h. Gemeentearchief Zaanstad], 1972.
Wikipedia-artikelen Mallegat (toponiem), Mallegat (Rotterdam) en Katwijk aan Zee (d.d. 03-04-2025).
‘Watermolentje van Jan Verwer’ op Molendatabase.nl (d.d. 07-04-2025).

» Akkers van De Waterhond, Matsmanstuk, De Elzenboom en Padland.
» De Bankies, Henstuk, Kerkhof, De Stinkerd en De IJzeren Ven.
» Biggenstuk en Varkensland.
» Baanakker, Kopakker, Mosakker, Slijpakker en Turfakker.
» Breedje, Klampakker, Smidslandje, Tweebeen en De Driehond.
» Lombok, ’t Sloppie en Weeshuisland.
» Kousenband, Pruthuisstuk en Ruigebol.
» Legerstuk, De Grote Vijver en Vijvertje.
» index

» Etymologiebank: het lemma sigaar.

Geplaatst op 3 april 2025, het laatst gewijzigd op 13 april 2025.

© de 5e Verdieping 2025