Wat betekent de naam Egelmeer?
gewone dophei
(Erica tetralix)
foto: Frode Nagel
Op de Utrechtse Heuvelrug, tussen Amerongen en Veenendaal, ligt het Egelmeer. Klinkt als water, maar het is een heidegebiedje. Ooit heeft hier een heideven gelegen.¹ Op zo’n 30 cm diepte bevindt zich een oerlaag, een laag keileem die moeilijk water doorlaat. Deze laag voorkomt dat het regenwater zomaar wegzakt in de ondergrond. In de 19e eeuw is die oerlaag bij de aanleg van een weg beschadigd. Het ven is toen verdwenen, leeggelopen als het ware, maar het grondwater staat hier ook nu nog aanzienlijk hoger dan in het omringende gebied en het Egelmeer heeft dan ook een vochtminnende vegetatie, met planten als dophei, klokjesgentiaan en zonnedauw.
Als -meer in Egelmeer ‘waterplas (ven)’ betekent, wat betekent dan het woorddeel egel-? De taalkundige Jan de Vries verklaarde de veldnaam Egelmeer zo: “[…] zal wel betekenen ‘meer met bloedzuigers’.”
Het Middelnederlandse woord echel betekent ‘bloedzuiger’.² In het Nederlands leeft het nog voort als dialectwoord³ en als deel van een toponiem (bijv. Echelpoel, bij het Overijsselse dorp Weerselo, en Echelmeren, Echelpoel, Echelven in de Baronie van Breda) en van een familienaam (de Vlaamse herkomstnaam Van Echelpoel). Volgens professor Weijnen gaat echel terug op een wortel die ook zit in Oudindisch áhi ‘slang’. De ‘oerbetekenis’ van echel zal dan ‘slangetje’ zijn.
1 Een ven wordt op de Utrechtse Heuvelrug en in het Gooi vaak ‘meer’ genoemd: o.a. Pluismeer en Laarder Was(ch)meer.
2 Eerst in het Glossarium Bernense (± 1240) als eggele, eggle.
3 Echel staat nog in Van Dale, gelabeld als ‘gewestelijk’. Overigens is het gewone Duitse woord voor bloedzuiger Blutegel, letterlijk ‘bloedechel’.
Referenties
J. de Vries, Woordenboek der Noord- en Zuidnederlandse plaatsnamen, 1962, lemma Egelmeer.
M. Schönfeld, Veldnamen in Nederland, 2e druk 1950 (ongewijzigde herdruk 1980), p. 90.
A.A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek, 1996, lemma echel.
Christ Buiks, ‘Veldnamen in de Baronie’, Jaarboek De Oranjeboom 57, 2004, p. 196-197.
» De waternaam Ossenkolk.
» De waternaam Stierop.
» Het toponiem Solsche Gat.
» De etymologie van egel.
» index
Geplaatst op 17 september 2013, het laatst gewijzigd op 27 februari 2018.
© de 5e Verdieping 2013-2018